Šta je endometrioza, koji su njeni simptomi i kako se liječi

Endometrioza je hronična ginekološka bolest koja se javlja kod žena kada tkivo koje normalno oblaže unutrašnjost maternice, poznato kao endometrijum, raste izvan nje. Uobičajeno, tokom menstrualnog ciklusa, endometrijum se priprema za trudnoću, a ako do trudnoće ne dođe, ovo tkivo se odbacuje putem menstruacije. Međutim, kod žena sa endometriozom, ovo tkivo raste i razvija se van materice, često na jajnicima, peritoneumu ili drugim organima u karlici.

Ovaj izvanmaterični rast endometrijuma može uzrokovati brojne simptome, uključujući jake bolove u karlici, bol tokom menstruacije, bolne seksualne odnose, i probleme sa plodnošću. Endometrioza se smatra benignom, ali njene posledice i simptomi mogu biti ozbiljni i značajno uticati na kvalitet života žena koje je imaju.

Tačan uzrok endometrioze nije potpuno jasan, ali se pretpostavlja da genetski faktori, hormonalne promjene i autoimuni odgovori igraju ulogu u njenom razvoju.

Istraživanja su pokazala da postoji povećan rizik od razvoja endometrioze kod žena čije su bliske srodnice (majka, sestre) takođe oboljele. To sugeriše da genetski faktori igraju ulogu. Konkretni geni koji su odgovorni za ovu predispoziciju još nisu potpuno identifikovani, ali istraživanja se nastavljaju kako bi se bolje razumjela veza između genetike i ove bolesti.

Hormoni, posebno estrogen, igraju bitnu ulogu u razvoju endometrioze. Endometriozno tkivo reaguje na hormonalne promjene u tijelu, posebno na cikluse estrogena i progesterona. Tokom menstrualnog ciklusa, ovo tkivo raste i može postati osetljivije na hormone, što dovodi do upale i bolova. Hormonska neravnoteža ili povećan nivo estrogena mogu doprinijeti porastu vjerovatnoće nastanka endometrioze.

Bolest je češća kod žena u reproduktivnom periodu, obično između 15. i 49. godine života. Endometrioza pogađa oko 10% žena širom svijeta. Ovo je samo opšta procjena i stvarni procenat može biti i veći, s obzirom da neke žene ne dobiju dijagnozu, odnosno, ne znaju da imaju endometriozu.

Simptomi endometrioze

Simptomi endometrioze mogu varirati od blagih do teških. Neke žene neće primijetiti nikakve simptome i često budu nesvjesne ovog oboljenja. Dijagnoza se obično postavlja putem laparoskopske hirurgije i biopsije. Najčešći simptomi endometrioze su:

• Bol u karlici: Jedan od najčešćih simptoma endometrioze je jaka bol u donjem dijelu stomaka ili karlici, često tokom menstruacije. Ova bol može biti oštra, u vidu grčeva, kraktotrajna ili kontinuirana i dugotrajna, te varira u intenzitetu.
• Bol tokom seksualnog odnosa: Endometriozno tkivo može se nalaziti u blizini vaginalnog zida ili drugih reproduktivnih organa, što zna uzrokovati nelagodnost ili bol tokom seksualnih odnosa. Endometrioza može uzrokovati formiranje ožiljaka i adhezija u karlici. Oni smanjuju elastičnost i pokretljivost organa u karlici, što otežava penetraciju tokom seksualnog odnosa i izazvati bol.
• Neredovna menstruacija: Žene sa endometriozom mogu imati neredovne ili obilne menstruacije. Ponekad se krvni ugrušci mogu pojaviti tokom menstruacije. Krvni ugrušci povezani s endometriozom obično su veći i gušći od ugrušaka koji se pojavljuju tokom obične menstruacije. Mogu biti tamnocrveni, braon ili čak crni, što je posljedica prisustva oksidirane krvi.
• Bol u donjem dijelu leđa i nogama: Endometriozno tkivo može pritiskati nervne završetke u karlici, što uzrokuje bol u donjem dijelu leđa, obično duž lumbalne kičme te u nogama. Ova bol može biti tupa ili oštra i može biti kontinuirana ili se pojačavati tokom određenih perioda menstrualnog ciklusa.
• Problemi sa plodnošću: Endometrioza može uzrokovati oštećenje jajovoda ili smanjenje kvaliteta jajnih ćelija, što može otežati začeće kod žena. Može izazvati lokalnu upalu u okolini i unutar jajnika. Ova upala može dovesti do stvaranja ožiljaka i promijena u tkivu jajnika. Osim toga, endometriozno tkivo proizvodi hemijske faktore koji mogu biti štetni za jajne ćelije. Putovanje jajne ćelije i spermatozoida je u ovom slučaju otežano. Ukratko, endometrioza utiče na kvalitet i funkcionalnost jajnih ćelija, što otežava proces začeća kod žena.

Liječenje endometrioze

Liječenje endometrioze zavisi od ozbiljnosti simptoma i želje pacijentkinje da zatrudni. Neke pacijentkinje nisu ni svjesne da imaju ovo oboljenje, pa je potrebno prvo da se bolest dijagnostikuje. Dijagnoza endometrioze obično uključuje nekoliko koraka. Prvi korak je pažljivo prikupljanje medicinske anamneze i razgovor o simptomima s pacijentkinjom. Simptomi poput jake karlične boli, bolova tokom seksualnog odnosa, nepravilnih menstruacija ili problema sa plodnošću mogu ukazivati na prisustvo endometrioze. Nakon toga, ljekar obavlja ginekološki pregled kako bi isključio druge moguće uzroke simptoma.

Najtačnija metoda za dijagnozu endometrioze je laparoskopija, minimalno invazivna hirurška procedura. Tokom laparoskopije, hirurg pravi malu inciziju u karlici i umeće laparoskopsku kameru koja omogućava vizualizaciju unutrašnjosti karlice. Ovom procedurom hirurg može direktno pregledati i uzeti uzorke endometrijskog tkiva radi potvrde dijagnoze. Histološka analiza ovih uzoraka potvrđuje prisustvo endometrioze. Dijagnoza se takođe može postaviti na osnovu kliničkih znakova, simptoma i ultrazvučnih nalaza, ali laparoskopija ostaje najsigurnija metoda za potvrdu i preciznu lokalizaciju endometriotskih lezija.

Postoje različite metode liječenja, uključujući:

Lijekovi za kontrolu simptoma:

• Nesteroidni antiinflamatorni lekovi (NSAIL): Mogu pomoći u ublažavanju bolova i upala povezanih sa endometriozom.
• Hormonska terapija: Ovo podrazumijeva upotrebu oralnih kontraceptiva, intrauterinih uređaja (IUD), hormonskih injekcija ili implantata, kako bi se smanjila stimulacija rasta endometrijskog tkiva. Djeluje tako da smanjuje proizvodnju estrogena u tijelu, jer endometrioza reaguje na ovaj hormon. Smanjenje estrogena može dovesti do stišavanja simptoma, poput bolova i upala, ali može izazvati i privremenu neplodnost, pa se obično koristi u ograničenom vremenskom periodu.
• Gonadotropin-releasing hormone (GnRH) agonisti: Ovi lijekovi privremeno zaustavljaju menstruaciju i stvaranje estrogena, čime se smanjuje rast endometrioznog tkiva. GnRH agonisti utiču na hipotalamus, dio mozga koji kontroliše lučenje hormona. Oni privremeno zaustavljaju normalno lučenje GnRH, hormona koji stimuliše lučenje estrogena i progesterona. Kao rezultat toga, dolazi do smanjenja nivoa estrogena u organizmu.

Hirurški zahvati:

• Laparoskopska hirurgija: Ovo je često primarna metoda za dijagnozu i uklanjanje endometrioznih lezija. Hirurg može ukloniti oštećeno tkivo i ožiljke, što ublažava simptome i povećava plodnost. Ova procedura se obično izvodi pod opštom anestezijom i uključuje upotrebu laparoskopske kamere, malog osvetljenog tubusa sa kamerom na kraju, i posebnih hirurških instrumenata.
• Histeroskopija: Ova procedura se koristi kada endometrioza zahvata unutrašnjost maternice. Hirurg može ukloniti lezije i adhezije unutar maternice. Ova procedura se koristi u dijagnostičke i terapeutske svrhe kako bi se razumjeli problemi ili liječile određene patologije unutar materice.

Asistirana reprodukcija: Ženama koje imaju problema sa plodnošću usljed endometrioze može biti potrebna pomoć kako bi zatrudnjele. Metode kao što su in vitro fertilizacija (IVF) i intrauterina inseminacija (IUI) mogu se koristiti u ovim slučajevima.

Liječenje endometrioze se prilagođava, uzimajući u obzir težinu simptoma, želje pacijentkinje za trudnoćom, i druge faktore. Takođe, važno je napomenuti da se endometrioza često vraća nakon liječenja, pa je potrebno praćenje i dugoročno upravljanje simptomima. Pacijentkinje trebaju sarađivati sa svojim ginekologom ili specijalistom za reproduktivnu medicinu kako bi zajedno razvili plan liječenja koji odgovara njihovim potrebama.